Η Οικονομική Κρίση μέσα από τον Κινηματογραφικό φακό: Από τον James Bond στον…Job Lost (81 χρόνια από το ΚΡΑΧ του 1929)

Απο:Κωνσταντίνος Μπουρλετίδης
http://kbourletidis.blogspot.com

Σήμερα συμπληρώνονται 81 χρόνια από την περίφημη Μαύρη Τρίτη» (Τρίτη 29 Οκτωβρίου 1929), η οποία οδήγησε σε τρομερές συνέπειες για την Αμερικάνικη Οικονομία αλλά και με «απόνερα» για τις υπόλοιπες οικονομίες του πλανήτη. Η ημερομηνία αυτή αποτέλεσε αφετηρία της μεγάλης οικονομικής κρίσης που επί μια δεκαετία ταλαιπώρησε την Αμερική και έμεινε στην Ιστορία ως «ΚΡΑΧ» του 1929
Κατά τη διάρκεια των ετών 1928-29 στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης (Wall Street) συνέβη έκρηξη τιμών, που οφειλόταν στην αυξημένη ζήτηση για τίτλους. Πιο συγκεκριμένα, ενώ το Νοέμβριο του 1928 έγιναν αγοραπωλησίες πέντε εκατομμυρίων μετοχών, περίπου ένα χρόνο αργότερα, τον Οκτώβριο του 1929, διακινήθηκαν δεκατρία εκατομμύρια μετοχές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η μετοχή της RCA, της οποίας η τιμή από 85 δολάρια έφτασε τα 420 δολάρια, χωρίς να διανεμηθούν μερίσματα.

Η αρχή της κρίσης εκδηλώθηκε την Πέμπτη 24 Οκτωβρίου 1929 με ραγδαία πτώση των μετοχών και μέχρι τη Δευτέρα, στις 28 του ιδίου μήνα, συνεχιζόταν η πτωτική τάση. Την Τρίτη 29 Οκτωβρίου, πουλήθηκαν στο χρηματιστήριο δεκαέξι εκατομμύρια μετοχές, οι οποίες δεν έβρισκαν αγοραστή, με αποτέλεσμα να χάσουν εντελώς την αξία τους. Το χρηματιστήριο έκλεισε, αφού οι χρηματιστές θεώρησαν ότι αυτή ήταν η καλύτερη λύση για να αποφευχθούν περαιτέρω οικονομικές καταστροφές επιχειρήσεων από τον ψυχολογικό αντίκτυπο που είχε δημιουργηθεί.


Επιχειρήσεις και τράπεζες χρεοκόπησαν. Αποταμιεύσεις και περιουσίες απαξιώθηκαν σε μια στιγμή. Οι άνεργοι είχαν φθάσει έξι μήνες μετά, την άνοιξη του 1930, τα τρία εκατομμύρια, ενώ το Δεκέμβριο του 1932 άγγιξαν τα δώδεκα εκατομμύρια.

Το «ΚΡΑΧ» του 1929 αποτέλεσε κομβικό σημείο στην ανάπτυξη της σχέσης του κινηματογράφου με την οικονομική κρίση απέναντι στην οποία ο κινηματογράφος δεν έμεινε ανεπηρέαστος. Πολλές ταινίες ασχολήθηκαν με την κρίση, τόσο κατά τη διάρκεια του Κραχ όσο και μετά το τέλος του.

Ψάχνοντας παλιές ταινίες οι οποίες γυρίστηκαν στην εποχή του μεγάλου οικονομικού «κραχ», διαπιστώνει κανείς πως οι σκηνοθέτες, τότε, δε μασούσαν τα λόγια τους. Η εποχή της κρίσης θα αποτελέσει ένα θέμα που απασχολεί και γίνεται έναν από τα αγαπημένα θέματα του αμερικανικού σινεμά, για πολλά χρόνια. Μετά τη Μαύρη Τρίτη 29 Οκτωβρίου 1929, οι σκηνοθέτες πήραν θέσεις επί των επάλξεων. Με ταινίες τολμηρές, συχνά ενοχλητικές, έδωσαν το στίγμα μιας εποχής που η οικονομική κρίση έφερε αλλαγές, όχι μόνο στην καθημερινότητα των ανθρώπων αλλά και στη σκέψη τους, ώστε να αναθεωρήσουν ακόμη και τις απόψεις τους περί της ηθικής και της νομιμότητας.

Έτσι η θεματολογία των ταινιών από τα τέλη της δεκαετίας του 30 (και μέχρι τις μέρες αγγίζει σημαντικά κοινωνικά θέματα όπως:

1. Οι συνέπειες της ανεργίας στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου και το πώς τσακίζεται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια στην αναζήτηση λίγων χρημάτων για επιβίωση.

2. Οι μορφές εγκληματικότητας όπως οι κλοπές τραπεζών και πλουσίων που καθιστούν τους ήρωες συμπαθείς στο κοινό και σχεδόν απόλυτα δικαιωμένους για τις επιλογές τους

3. Η παρουσίαση κινηματογραφικών χαρακτήρων αδίστακτων χρηματιστών και στελεχών επιχειρήσεων που λειτουργούν απάνθρωπα προκειμένου να μεγιστοποιήσουν το προσωπικό τους όφελος και μια ωραία πρωία χάνουν τα πάντα και προσπαθούν να ξαναβρούν το χαμένο ανθρώπινο χαρακτήρα τους.

Ας ανατρέξουμε στις σημαντικότερες ταινίες που επικεντρώνονται στην ανωτέρω θεματολογία, και γιατί όχι ας βάλουμε στο dvd μια από αυτές.. λόγω της ημέρααας….

Το 1940 ο Τζον Φορντ γύρισε τα «Σταφύλια της οργής», βασισμένο στο ομώνυμο βραβευμένο με Pulitzer 1939, βιβλίο του Αμερικάνου συγγραφέα Τζον Στάινμπεκ του συγγραφέα που οι ήρωες του είναι άνθρωποι που βιώνουν τη φτώχια και την ανεργία εξαιτίας της κρίσης. Στη ταινία παρακολουθούμε την ιστορία της οικογένειας Joads που ζουν στην Οκλαχόμα, οι οποίοι το 1930 κατά την διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης χάνουν την φάρμα τους και αναγκάζονται να εργαστούν ως εργάτες στη Καλιφόρνια κάνοντας ταξίδια ανά τις ΗΠΑ αναζητώντας δουλειά και ευκαιρίες για όλη την οικογένεια. Ο Τζον Φορντ για τη συγκεκριμένη ταινία κέρδισε το βραβείο Oscar καλύτερης σκηνοθεσίας.

Ο μεγάλος αιρετικός, σαρκαστής της κοινωνίας ο Φρανκ Κάπρα γυρίζει την ταινία του «Μια υπέροχη ζωή» (1946). Δραματική κομεντί αλλά και έντονο κοινωνικό σχόλιο, με ήρωα έναν οικογενειάρχη που προσπαθεί να εξοικονομήσει χρήματα για να θρέψει την οικογένειά του. Εξαιρετικός ο Τζέιμς Στίουαρτ στον πρωταγωνιστικό ρόλο, θαυμάσια ταινία που τα λέει όλα, προσπαθώντας να αποδραματοποιήσει μια, ούτως ή άλλως, δραματική κατάσταση. Αυτό το παράξενο μείγμα κοινωνικού σχολίου, φαντασίας και δραματικής κομεντί, με τον Τζέιμς Στιούαρτ στον ρόλο του άφραγκου οικογενειάρχη που προσπαθεί να τα φέρει βόλτα, έχει σφραγιστεί για πάντα στο υποσυνείδητο της Αμερικής και εξακολουθεί να κερδίζει τις καρδιές των θεατών.

Το εξαιρετικό φιλμ «Μπόνι και Κλάιντ» (1967) του Άρθουρ Πεν με το Γουόρεν Μπίτι και τη Φέι Ντάναγουεϊ παρουσιάζει ένα ζευγάρι που ληστεύει τράπεζες, δύο παράνομοι που γίνονται δημοφιλείς ήρωες, ρομαντικοί αμφισβητίες οι οποίοι συνθλίβουν την έως τότε επικρατούσα αντίληψη περί του καλού και του κακού.




 Ένα παρόμοιο θέμα με φόντο την ίδια εποχή, δηλαδή τη δεκαετία του 1930, με τη δράση ενός παράνομου ζευγαριού, σκηνοθετεί και ο Ρόμπερτ Όλτμαν, το «Κλέφτες σαν κι εμάς» (1974).Ένας δραπέτης και ένα νεαρό κορίτσι ερωτεύονται. Μόνο που υπάρχουν εμπόδια. Οι «συνάδελφοι» του αγοριού που συνεχώς τον πιέζουν προς το έγκλημα, η αστυνομία που τον κυνηγά, η κοινωνία την οποία δεν μπορεί να εμπιστευτεί


Συγκλονιστική h σκηνοθεσία του Σίντνεϊ Πόλακ ο οποίος με την κλασική, πλέον, ταινία του «Σκοτώνουν τα’ άλογα όταν γεράσουν» (1969), αναπαριστά έναν από τους μεγάλους χορευτικούς μαραθώνιους που έγιναν της μόδας στην εποχή της μεγάλης κρίσης, με τα ζευγάρια να χορεύουν μέχρι τελικής πτώσεως για να κερδίσουν μερικά χρήματα. Στην αρένα αυτού του σταδίου δεν έχει όμορφα ρούχα και κομψές κυρίες.


Έχει ανθρώπους εξαντλημένους που σέρνουν τα κουφάρια τους για ένα πιάτο φαΐ και ένα έπαθλο που είναι αδύνατο να κερδίσουν. Δεν έχουν τίποτα όμως να χάσουν. Και στα καθίσματα, οι θεατές τέρπονται από το απάνθρωπο αυτό θέαμα.







Βέβαια εκτός από τους συμπαθείς ήρωες το Χόλυγουντ φροντίζει να παρουσιάζει και τύπους –χαρακτήρες ρόλων που ξεπηδούν μέσα από τα Job Profiles της κρίσης, όπως στο «Ραντεβού στον αέρα» (2009), του Τζέισον Ράιτμαν, με τον Τζορτζ Κλούνει στο ρόλο του τύπου που αναλαμβάνει τη βρόμικη δουλειά…να απολύει ανθρώπους από διάφορες εταιρίες.

Η ταινία είναι αρκετά προσεκτική, τοποθετείται στην κατηγορία της πικρής κομεντί και έχει μια έντονη κοινωνική ματιά.



Όπως διάβασας συνεχίζονται τα γυρίσματα της ταινίας «Ο άνθρωπος της εταιρίας», στο σενάριο της οποίας ο Μπεν Άφλεκ ερμηνεύει έναν γκόλντεν μπόι, που χάνει τη δουλειά του και μαζί και την αστραφτερή του Πόρσε. Μαζί του ο Κέβιν Κόστνερ, το καλό παιδί του αμερικάνικου σινεμά, στο ρόλο του καλού εργαζόμενου και ο Τόμμυ Λη Τζόουνς στο ρόλο του σκληρού αφεντικού…



Πως όμως εμφανίζονται οι συνέπειες της κρίσης και της ανεργίας στον εγχώριο ελληνικό κινηματογράφο?. Σίγουρα στις περισσότερες των περιπτώσεων η προσέγγιση είναι επιδερμική, με χιουμοριστική διάθεση και περισσότερο για να υπογραμμίσει στοιχεία της προσωπικότητας του ήρωα και όχι να αναδείξει τις δυσκολίες

Η μόνη περίπτωση ελληνικής ταινίας που αναδεικνύει τις τραγικές συνέπειες της ανεργίας στη ζωή των ανθρώπων είναι «η 7η Ημέρα της Δημιουργίας » 1966 σε σκηνοθεσία Βασίλη Γεωργιάδη. Ο ήρωας της ταινίας Αλέκος Σταθάκης, έχει μόλις παντρευτεί έχει απολυθεί πρόσφατα από το στρατό και σκέφτεται τρόπους να πιάσει την καλή χωρίς να διαθέτει τα απαραίτητα προσόντα. Κάποια στιγμή υποβάλλει ένα πολύ φιλόδοξο σχέδιο σε μια μεγάλη τσιμεντοβιομηχανία και προσπαθεί να πείσει τους πάντες για τη δήθεν εγγυημένη επιτυχία του. Όταν το σχέδιο του απορρίπτεται, συνεχίζει να λέει ψέματα στη γυναίκα του και στους δικούς του, εξακολουθεί να φεύγει το πρωί από το σπίτι του, τάχα να πάει στη δουλειά, και περιφέρεται άσκοπα στην Αθήνα.

Παρατηρεί τον κόσμο τριγύρω πώς κινείται και προσπαθεί να βρει μια λύση, την οποία τελικά του την δίνει η μοίρα με τραγικό τρόπο, όταν σκοτώνεται πέφτοντας από μια οικοδομή που τελικά έπιασε δουλειά.

Ίσως η πιο χιουμοριστική προσέγγιση παγκοσμίως για την ανεργία είναι το πολύ αγαπημένο βρετανικό Full Monty (Άντρες με τα όλα τους) (1997).
 Ο Piter Catanneo μας μεταφέρει στο Sheffield, την πάλαι ποτέ πρωτεύουσα του αγγλικού χάλυβα. Με την αποβιομηχάνιση της Δύσης και την μεταφορά των εργοστασίων στα φθηνά εργατικά χέρια της Ασίας, γνωρίζουμε μια παρέα ανέργων.
Έχοντας φτάσει στα έσχατα σημεία οικονομικής ένδειας κι εμπνεόμενοι από ένα ανάλογο θέαμα, oi έξι απολυμένοι εργάτες αποφασίζουν να αντιμετωπίσουν τα προβλήματά τους παρουσιάζοντας ένα νούμερο ανδρικού στριπτήζ. Λεπτομέρεια: οι 6 εκκολαπτόμενοι στρίπερς μόνο για strip show δεν σε προδιαθέτουν: ο υπέρβαρος Ντέιβ, ο πρώην επιστάτης κι ερασιτέχνης χορευτής Τζέραλντ, ο φοβητσιάρης Λόμπερ, ο γέροντας Χορς κι ο Γκάυ με έντονο πρόβλημα στο να ακολουθήσει το ρυθμό της μουσικής.

Τα καταφέρνουν περίφημα σκορπώντας γέλιο, ευαισθησία και θάρρος για την αναζήτηση της χαμένης αξιοπρέπειας ακόμα και μέσα από ένα ξεγύμνωμα



Το trailer της ταινίας Full Monty

Ο κινηματογράφος είναι σίγουρο ότι θα αποτελέσει ένα καλό «αναλγητικό» παρουσιάζοντας ήρωες καθημερινούς οι οποίοι αντιμετωπίζουν όπως εμείς τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης και τα καταφέρνουν περίφημα κάνοντας μια νέα αρχή και δίνοντας κουράγιο σε εμάς τους δυστυχείς αλλά και τη δυνατότητα να ξαναβρούμε κινηματογραφικούς ήρωες με τους οποίους θα ταυτιστούμε.. όχι βέβαια τον σούπερμαν ή τον Τζέιμς Μποντ.. αλλά τον…Job Lost (χαμένη δουλειά)